10.sınıf fizik dalgalar, temel kavramlar ve dalga türleri, titreşim yönü ve taşıdığı enerjiye göre dalgalar ders notları.
Dalga
Esnek ortamda oluşan titreşime dalga, titreşimin yayılmasına ise dalga hareketi denir.
1- Dalga oluşumu için dalga kaynağı gereklidir.
2- Dalga kaynağı titreşir ve bu titreşim ortamda yayılır.
3- Dalga hareketinde ortam taşınmaz, titreşim veya enerji taşınır.
Periyodik dalga
Dalga kaynağının eşit sürede oluşturduğu özdeş dalgalara periyodik dalga denir.
Atma
Tek bir dalga veya kısa süreli dalgaya atma denir.
Baş aşağı atma ve baş yukarı atma olmak üzere adlandırılır.
Periyodik tam bir dalga
Özdeş baş yukarı ve baş aşağı atmaların oluşturduğu dalgaya tam bir dalga denir.
Tam bir dalgada bir tepe ve bir çukur nokta bulunur.
Denge noktası : Dalganın söndüğü andaki konumu
Tam bir hareket doğrultusunda uzunluğuna dalga boyu denir.
Periyot
Tam bir dalganın oluşması için geçen süreye periyot denir.
T ile gösterilir, birimi saniye (s) dir.
Kaynağa bağlı değişir.
Frekans
Birim zamanda üretilen tam dalga sayısına frekans denir.
f ile gösterilir, birimi Hertz (hz) veya s-1
Periyot ve frekans ters orantılıdır.
Kaynağa bağlı değişir.
Dalga boyu
Periyodik dalgada ardışık iki dalga tepesi veya iki dalga çukuru arası mesafeye dalga boyu denir.
λ ile gösterilir. Birimi cm veya m dir.
Ortama ve frekansa bağlıdır.
Genişlik
Bir atmanın hareket doğrultusundaki en geniş uzunluğuna genişlik denir.
x ile gösterilir. Birimi cm veya m dir.
Periyodik bir dalga için genişlik dalga boyunun yarısına eşittir.
Hız
Periyodik bir dalganın bir zamanda aldığı yoldur.
v ile gösterilir. Birimi m/s dir.
Periyodik bir tam dalga, 1 periyot sürede dalga boyu kadar yol alır.
λ : dalga boyu (m)
v: dalganın hızı (m/s)
T: dalganın periyodu (s)
f : frekans (s-1)
Hız ortama bağlı değişir.
Genlik
Bir atmada tepe ve çukur noktasının denge konumuna uzaklığına genlik denir.
Dalganın enerjisi ile orantılıdır.
Ortama ve uzaklığa bağlıdır.
Dalgaların sınıflandırılması
Dalgalar titreşim yönüne ve taşıdıkları enerjiye göre iki farklı türde sınıflandırılır.
1- Titreşim yönüne göre dalgalar
1-Enine dalgalar
Titreşim doğrultusu ile hareket doğrultusu birbirine dik dalgalar.
Yay, su, deprem ve elektromanyetik dalgalar enine dalga görülür.
2- Boyuna dalgalar
Titreşim doğrultusu ile hareket doğrultusu birbirine paralel dalgalar.
Yay, su, deprem ve ses dalgaları boyuna dalgalar görülür.
2- Taşıdığı enerjiye göre dalgalar
1- Mekanik dalgalar
Enerjinin taşınması için ortam (madde) gereken dalgalardır.
Yay, su, ses ve deprem dalgaları mekanik dalgalardır.
2- Elektromanyetik dalgalar
1- Enerjinin taşınması için maddesel ortama ihtiyaç duymayan dalgadır.
2- Boşlukta ışık hızıyla yayılır.
3- Enine dalgalardır.
4- Dalga boyu ve frekanslarına göre sınıflandırılmıştır
Radyo dalgaları : Radyo ve tv vericilerinden yayılan dalgalardır.
Mikro dalgalar : Radar ve mikrodalgalarda kullanılır.
Kızılötesi : Termal kamera, haberleşme ve kumandalarda kullanılır.
Görünür ışık : Gözle görülebilen elektromanyetik dalgalardır.
Mor ötesi : Ultraviyole ışın da denir. Kaynağı güneştir. Deride D vitamini üretiminde, derinin bronzlaşmasında rol alır ve tıpta sterilizasyon amacıyla kullanılır.
X ışınlar : Röntgen ve bilgisayarlı tomografide kullanılır.
Gama ışınları : Frekansı en yüksek, dalga boyu en küçük elektromanyetik dalgadır. Nükleer patlamalar (çekirdek tepkimeleri) sonucu oluşur. Kanserli hücrelerin tedavisinde kullanılır.
Dalgaların ortak özellikleri
Tüm dalgalarda,
periyot, frekans, dalga boyu, genlik, hız özellikleri vardır ve
kırılma, yansıma, soğurulma gibi olaylar görülür.
10.sınıf dalgalar konu anlatımlarına aşağıdaki başlıklardan ulaşabilirsiniz
