10.sınıf dalgalar ünitesi ses dalgaları konu anlatımı. Ses özellikleri, sesin yayılma hızı ve ses yalıtımı ders notları.
Ses dalgaları, sadece boyuna dalga şeklinde ilerleyen mekanik dalgalardır. Madde titreştiğinde ses oluşur, bu titreşim taneciklerin birbirine aktarmasıyla ilerler. Ayrıca ses bir enerjidir ve başka enerjilere dönüşebilir.
Ses dalgaları ve özellikleri;
1- Ses oluşturan canlı ve cansız varlıklara ses kaynağı denir.
2- Ses, kaynağın titreşimi sonucu oluşur.
3- Yayılması için ortama ihtiyaç vardır, mekanik dalgadır.
4- Titreşim doğrultusuna göre boyuna dalgadır.
5- Ses yüksekliği ve ses şiddeti gibi sesleri birbirinden ayıran özellikleri bulunur.
Diyapozon : Çelikten yapılmış, U şeklinde belirli frekanslarda ses üreten araçtır.
Ses hızı
Tanecikler titreşimi komşu taneciklere aktarır böylece ses ortamda yayılır. Bu nedenle maddenin yoğunluğu ve sıcaklığı ses hızını etkiler.
Katı maddelerde ses hızı en fazla iken gazlarda ses hızı en azdır.
Maddesiz ortamda (boşlukta) ses yayılamaz.
Ses hızı deniz seviyesinde 20 oC sıcaklıkta yaklaşık 343 m/s dir.
Ortamın sıcaklığı ile ses hızı doğru orantılıdır. Sıcaklı arttıkça ses hızı artar.
Işık hızı ses hızından büyük olduğu için, yıldırım veya şimşek olayında önce ışık görülür sonra ses duyulur.
Sesin yüksekliği
Sesleri ince veya kalın olarak birbirinden ayıran özelliği sesin yüksekliği veya sesin frekansı denir.
Birimi Hertz (Hz) dir.
Ses kaynağına bağlıdır, ortam ve uzaklık bu özelliği etkilemez.
İnce ses; frekansı yüksek sestir, tiz ses denir.
Kalın ses; frekansı düşük sestir pes ses denir.
İnsanların işittikleri ses aralığı 20 Hz ile 20.000 Hz aralığındadır.
İnfrasonik ses:
Frekansı 20 Hz den küçük seslerdir.
Ultrasonik ses:
Frekansı 20.000 Hz den büyük seslerdir.
Örnek: Yarasa ve yunuslar ultrasonik sesler üretir.
Maddenin cinsi, boyu, kesiti, gerginliği sesin frekansını etkiler.
İnce ve kısa boylu cisimler daha kolay titreşir bu nedenle frekansı yüksek yani ince ses çıkarır.
Sesin şiddeti
Sesin kulakta yaptığı etkiye sesin şiddeti denir.
Ses düzeyi ve gürlük olarak da adlandırılır.
Ses şiddeti genliğe bağlıdır ve sesin enerjisini verir.
Ortam ve uzaklık şiddeti etkiler. Kaynaktan uzaklaştıkça ses şiddeti azalır.
Birimi desibel (dB) dir. Desibelmetre ile ölçülür.
Duyma eşiği:
0 dB duyabileceğimiz en küçük ses şiddetidir buna duyma eşiği denir.
60 dB üzeri sesler rahatsız edici seslerdir.
90 db üzeri sesler kulak zarına zarar verir.
Tını
Frekansı ve şiddeti aynı sesleri birbirinden ayırmamıza yarayan özelliğe tını denir.
Maddenin cinsi etkiler.
Gitar ve kemanda aynı frekans ve şiddette sesler çalındığında da her iki müzik aletini birbirinden ayırt edebiliriz.
Aynı frekans ve şiddette konuşan iki kişiyi ses tınısıyla birbirinden ayırt ederiz.
Rezonans
Her maddenin sahip olduğu doğal titreşim frekansı vardır. Maddeler doğal frekanslarına sahip seslerle karşılaştığında kendiliğinden titreşirler bu olaya rezonans denir.
Rezonans sonucu yüksek genlikli titreşim oluşur.
Örnek: Alçaktan uçan jetlerin evin camlarını titreştirmesi. Sesle bir bardağın kırılabilmesi.
Yansıma
Ses dalgalarının bir yüzeye çarparak geri dönmesine yansıma denir.
Pürüzsüz ve sert yüzeyler sesi daha iyi yansıtır.
Yankı
Yansıyan ses dalgalarının kaynağa geri dönmesiyle oluşan ikinci sese yankı denir.
Yankı oluşması için engel ile kaynak arasında en az 17 m uzaklık olmalıdır.
İlk sesle yankı sesi arasındaki zaman aralığı kullanılarak engelin kaynağa uzaklığı bulunabilir.
Akustik
Kapalı ortamlarda yankı oluştuğunda sesler birbirine karışır ve net olarak anlaşılamaz. Bu olumsuz durumu ortadan kaldıran yapı tasarımına akustik denir. Tiyatro, cami, sinema ve opera salonları gibi yapılar akustik bilimine göre tasarlanır.
Sesin soğurulması
Ses dalgalarının çarptıkları yüzeyler tarafından genliklerinin (enerjilerinin) azalması olayına sesin soğurulması denir.
Pürüzlü ve esnek yüzeyler sesi daha çok soğurur.
Örnek: Halı, kilim ve kumaş sesi daha çok soğurur.
Katı maddeler sesi daha çok soğurur.
Soğurulan sesin şiddeti azalır.
Örnek: Boş bir odada ses, eşyaların olduğu odaya göre daha şiddetli duyulur.
Ses yalıtımı
Ses şiddetini azaltmak veya sesin başka ortama geçişini engellemek için yapılan işlemlerdir.
Cam yünü, pamuk, plastik ve köpük gibi maddeler ses yalıtımında kullanılır.
